De oude economie verblindt Nederland voor planetair welzijn: Hoe onze Planeet en Toekomstige Generaties te integreren in de Nederlandse democratie

November 2024

Veronique Swinkels en Alide Roerink

Over de auteurs:

Veronique Swinkels is een actief lid van de Worldconnectors, Earth Charter International Affiliate in Nederland. Ze is ook mede-initiatiefnemer van de Undercover Activist, oprichter van InnerPact en voorzitter van het Lab Toekomstige Generaties.
Alide Roerink is antropoloog, actief lid van de Worldconnectors, Earth Charter International Affiliate in Nederland en lid van de Earth Charter International Council. Ze is ook co-planter van Voedselbossen.

Beiden maken deel uit van het DeelGenootschap Earth Charter Nederland.

Samenvatting

Het artikel stelt dat Nederland, ondanks positieve rapporten over duurzame ontwikkeling, nog steeds sterk vastzit in een oud economisch model dat ten koste gaat van natuur, biodiversiteit en het welzijn van huidige én toekomstige generaties. Dit werd ook bevestigd in het SDG Spotlight report NL.

De auteurs pleiten voor een radicale omslag naar ‘planetair welzijn’, geïnspireerd door de principes van het Earth Charter.

Vier sleutelgebieden worden benoemd om deze omslag te realiseren:

• Ecologische ‘geletterdheid’ en Rechten van de Natuur: Er is meer kennis nodig over de onderlinge verbondenheid van al het leven op Aarde. Dit vraagt om integratie van ecologische inzichten in onderwijs, het versterken van het gemeengoed (zoals water), het centraal stellen van biodiversiteit in besluitvorming en het toekennen van rechten aan de natuur.

• Dialoog voor toekomstige generaties: Burgerparticipatie moet inclusiever en transparanter worden, met structurele aandacht voor de belangen van toekomstige generaties. Experimenten met burgerberaden en nieuwe vormen van democratie zijn daarbij essentieel.

• Nieuwe en onverwachte samenwerkingen: Samenwerking tussen uiteenlopende partijen, waaronder jongeren, is noodzakelijk om maatschappelijke verandering te versnellen. Coöperaties en hybride organisatievormen kunnen hierbij een sleutelrol spelen.

• Economische modellen gebaseerd op inheemse wijsheid: Er is behoefte aan systeemverandering richting een economie die niet draait om groei, maar om welzijn en verbondenheid. Dit omvat onder meer echte prijsstelling, eigenaarschap van de energietransitie en het verkennen van basisinkomen.

De auteurs concluderen dat bewustzijn alleen niet genoeg is: er is actie nodig, gedragen door brede samenwerking en een ethisch kompas. Verandering begint bij onszelf, met het Earth Charter als leidraad voor een rechtvaardige, duurzame en inclusieve toekomst.

Planetair Welzijn

“Zorg dragen voor de Aarde, ons thuis met haar unieke levensgemeenschap.”

Wat wij bedoelen met ‘planetair welzijn’ wordt treffend verwoord in het Earth Charter als geheel, en in het bijzonder in de paragraaf ‘Aarde, Ons Thuis’:
“De mensheid is onderdeel van een uitgestrekt, evoluerend universum. De Aarde, ons thuis, leeft met een unieke gemeenschap van leven. De krachten van de natuur maken het bestaan tot een veeleisend en onzeker avontuur, maar de Aarde heeft de voorwaarden geboden die essentieel zijn voor de evolutie van het leven. De veerkracht van de levensgemeenschap en het welzijn van de mensheid hangen af van het behouden van een gezonde biosfeer met al haar ecologische systemen, een rijke variëteit aan planten en dieren, vruchtbare bodems, zuiver water en schone lucht. Het mondiale milieu, met zijn eindige hulpbronnen, is een gemeenschappelijke zorg van alle volkeren.” (Earth Charter Preambule)

Hoewel de term ‘planetair welzijn’ niet in het document wordt genoemd, is het Earth Charter een uitstekende leidraad voor de toekomst.

De meeste rapporten over de Nederlandse implementatie van de duurzame ontwikkelingsagenda schetsen het beeld dat Nederland ‘het goed doet’. Wij stellen het tegenovergestelde. Nederland scoort slecht op de centrale uitgangspunten van de duurzaamheidsagenda: balans tussen economie, sociaal welzijn en gezonde ecosystemen; en het principe om niemand achter te laten. De vasthoudendheid aan het ‘oude’ dominante economische systeem gaat nog steeds ten koste van natuur en biodiversiteit, zowel in eigen land als daarbuiten. De achteruitgang van ecosystemen beïnvloedt de levenskwaliteit van mensen hier, nu, elders en later.

Het verbruik van grondstoffen is nog steeds even hoog als altijd. Juist deze voetafdruk is een belangrijke ‘aanjager’ van mondiale ongelijkheid en ecosysteemdegradatie. De Nederlandse overheid heeft beleid opgesteld om onze economie te verduurzamen, onze samenleving inclusiever te maken en maatschappelijk verantwoord ondernemen te stimuleren. Maar deze beleidsmaatregelen kenmerken zich door een hoge mate van vrijblijvendheid.

Ideeën en succesvolle experimenten die passen bij een nieuw maatschappelijk model lopen nog steeds aan tegen regels en patronen die verandering in de weg staan. Te vaak is de nationale overheid de remmende factor die voorkomt dat de transitiebeweging aan kracht wint.

Hoe creëren we momentum voor planetair welzijn?

“We moeten de wereldwijde dialoog die het Earth Charter heeft voortgebracht verdiepen en uitbreiden, want we hebben veel te leren van de voortdurende gezamenlijke zoektocht naar waarheid en wijsheid.” (Earth Charter, The Way Forward)

Met deze bril op zijn wij een reeks online dialogen gestart. Een deel van deze dialogen vond plaats in de overgangsperiode van de COVID-pandemie. We benaderden leden uit onze eigen netwerken en anderen met zoveel mogelijk verschillende perspectieven en achtergronden. We probeerden een veilige en moedige ruimte te creëren om te reflecteren op en de huidige tijd te beoordelen, en om de toekomst voorbij COVID te verbeelden.

Tijdens het werken aan de synthese van de dialogen, identificeerden we vier sleutelgebieden voor gezamenlijke aandacht. Wij geloven dat focus op deze gebieden kan bijdragen aan de verdere ontwikkeling van Earth Charter-gebaseerde indicatoren voor planetair welzijn en het creëren van momentum:

• Ecologische geletterdheid en Rechten van de Natuur

• Dialoog die de belangen van toekomstige generaties als basis neemt voor burgerparticipatie in bestuur

• Nieuwe en onverwachte samenwerkingen en partnerschappen

• Economische modellen gebaseerd op inheemse wijsheid en een visie op de plaats van de mens als onderdeel van de bredere levensgemeenschap”

I. Ecologische geletterdheid en Rechten van de Natuur

Respecteer de Aarde en het leven in al haar verscheidenheid (Earth Charter, Principe 1).
Integreer de kennis, waarden en vaardigheden die nodig zijn voor een duurzaam leven in formeel onderwijs en een leven lang leren (Earth Charter, Principe 14).

Op dit gebied kwamen wij tot de volgende potentiële Earth Charter-gebaseerde indicatoren: ‘Ecologische geletterdheid om kennis over de Aarde te verwerven’, ‘Versterk het gemeengoed’, ‘Biodiversiteit als basis voor besluiten’, ‘Rechten van de Natuur’ en ‘Media als partner van de Natuur’.

Ecologische geletterdheid

In Nederland ontbreekt het bij de meeste mensen aan voldoende kennis over de Aarde en hoe al het leven met elkaar verbonden is. Onze planeet kent vele ondersteunende en onderling samenhangende ecosystemen die er samen voor zorgen dat er in principe genoeg water, lucht en voedsel is voor de hele levensgemeenschap. Moderne samenlevingen zijn het besef van deze samenhang en de bewustwording van deze verbindingen kwijtgeraakt.

Het wordt als basiskennis gezien om te kunnen lezen en schrijven, maar inzicht in de diepere ecologische processen waarop al het leven steunt, maakt geen deel uit van ons leerproces. Onwetendheid vormt een groot gevaar.

Het zou een grote stap vooruit zijn als in alle onderwijsomgevingen ecologische geletterdheid wordt geïntegreerd. Niet-gouvernementele organisaties bieden prachtige educatieve mogelijkheden in de informele sector, maar het zou ook deel moeten uitmaken van het formele onderwijs. Coöperatie Leren voor Duurzaamheid in Nederland werkt hier hard aan. Een van de deelnemers aan de dialogen stelde: “Duurzaamheid moet niet worden gezien als een extra vak; het gaat erom onze kinderen voor te bereiden op de toekomst. Duurzaamheid moet deel uitmaken van elk vak en disciplines en leerjaren overstijgen. Daarbij kijken we integraal naar het onderwijs, volgens de ‘Whole School Approach’.”

Versterk het gemeengoed

Water is een voorbeeld van een ‘common’, een publiek goed, dat in het dominante economische systeem door velen wordt gezien en gebruikt als handelswaar. Zowel zoet als zout, ondergronds en bovengronds water. De verschuiving moet gaan over de transitie van handelswaar naar ‘het gemeengoed’.

Een van de deelnemers stelde: “De belangrijkste oorzaak van waterschaarste is ons (Nederlandse) voedselsysteem: 60 tot 70% van ons waterverbruik komt uit de landbouw. Meer dan 60% van ons landbouwgrond wordt niet direct gebruikt voor voedsel voor mensen, maar voor veevoer voor onze vleesproductie. We zullen veel minder vlees moeten eten. Hier begint SDG-6 direct bij onszelf en bij onze dagelijkse voedselkeuzes.”

Het Nederland Water Partnerschap is actief en brengt belanghebbenden samen om sociale en technologische oplossingen te vinden voor klimaatadaptatie. Wat daarnaast nodig is, is een brede watercoalitie die zich richt op de waarde van water. Het Lab Toekomstige Generaties (ontstaan binnen het Worldconnectors-netwerk) publiceerde een visie op de Waarde van Water, om het bewustzijn hierover in Nederland te vergroten.

Biodiversiteit als basis voor besluiten

De stikstofcrisis in Nederland toont de noodzaak van transformatie aan. Voedselproductie moet veranderen; op alle fronten gebruiken we te veel water, komt er te veel CO₂ vrij, wordt er ruimte ingenomen, verliezen we biodiversiteit, en de impact op gezondheid en andere levensdomeinen gaat ten koste van voedsel elders. Kunnen we biodiversiteit, zoals het multi-stakeholder Delta Plan Biodiversiteit voorstelt, veel meer als uitgangspunt nemen bij onze besluiten?

Er zijn enkele voorbeelden van regionale ontwikkeling in Nederland waarbij landbouw en natuurbeheer niet tegenover elkaar staan, maar juist samenwerken. Een goed voorbeeld is WIJ-land, waarin boeren, ecologen en andere actoren samenwerken. Onder hen bevindt zich ook Commonland. We zien boeren in het nieuws en op straat in Nederland die zich verzetten tegen de omslag naar duurzaamheid, maar we zien ook boeren als onderdeel van een positieve oplossing. Steeds meer boeren, consumenten en winkeliers werken samen in regionale labs en coöperaties. Een grote stap vooruit zou de invoering zijn van de echte prijs, zowel voor voedselproducten als voor ecosysteemdiensten (zoals bodemherstel en bescherming van wilde dieren) die zorgzame boeren kunnen leveren.

Rechten van de Natuur

Een andere strategie die in de dialogen werd benadrukt, is het toekennen van rechten aan de natuur. Dit is een manier om ervoor te zorgen dat bodem, lucht en water niet zomaar misbruikt, uitgeput of vervuild kunnen worden. Met verwijzing naar de rechten van de natuur zijn er ook in Nederland proactieve initiatieven ontstaan. Inspirerende voorbeelden zijn onder andere ‘het Bos dat zichzelf bezit’ op Landgoed Zonheuvel in Doorn en het besluit van de gemeenteraad van Eijsden-Margraten om de natuur in deze gemeente rechten toe te kennen. Een ander voorbeeld is het voorstel van het Lab Toekomstige Generaties, gesteund door velen, om het bedreigde gebied van de Waddenzee een eigen rechtspersoonlijkheid te geven én beschermers aan te stellen om de bescherming ervan te waarborgen. Met haar boek en de oprichting van een nieuwe Nederlandse stichting voor Rechten van de Natuur, geeft Jessica den Outer leiding aan deze snelgroeiende beweging.

Ook de campagne Stop Ecocide kwam ter sprake in de dialogen. Deze verdient steun, omdat zij werkt aan de acceptatie dat misdaden tegen de natuur juridisch vervolgd kunnen worden op het niveau van het Internationaal Strafhof.

Media als partner van de natuur

Media hebben in het algemeen de macht om gebeurtenissen te framen en te versterken. Naast het onderwijs kunnen zij de actoren zijn die zich aansluiten in de strijd tegen ecologische ongeletterdheid en de verhalen vormgeven over hoe de samenleving er in de toekomst uit kan zien. Hoe zorgen we ervoor dat de media goed gepositioneerd zijn om een rol te spelen in het tegengaan van nepnieuws? Onderzoeksjournalistiek kan hieraan bijdragen.

II. Dialoog die de belangen van toekomstige generaties meeneemt – als basis voor burgerparticipatie in bestuur

Principe 4 van het Earth Charter geeft aan: “…bescherm de rijke schatten en schoonheid van de Aarde voor huidige en toekomstige generaties.”

Op dit gebied kwamen wij tot de volgende potentiële Earth Charter-gebaseerde indicatoren: Burgerparticipatie, Integratie van toekomstige generaties en verbreding van de democratie.

Burgerparticipatie

Burgerparticipatie in beleidsontwikkeling en politieke besluitvormingsprocessen vereist transparantie en inclusiviteit. De onderliggende waarden moeten rechtvaardigheid en handelingsvermogen zijn. Er is een spanningsveld tussen individuele en collectieve belangen, evenals tussen korte- en langetermijn-plannen. Op de korte termijn zullen de baten en lasten van de transitie naar een duurzame samenleving en een gezonde leefomgeving bovendien voor verschillende mensen verschillend uitpakken.

Een prioriteit is het gemakkelijker maken om burgerinitiatieven op te zetten, financiering te verkrijgen en kennis op te doen over hoe ideeën kunnen worden ingebracht in democratische processen. Hoe kunnen de ‘zachtere’ stemmen beter gehoord worden? Welke vormen van hybride bestuur kunnen ontstaan die recht doen aan het feit dat burgers en overheden samen aan het roer staan? Als we willen dat alle stemmen gehoord worden, moeten ze eerst vertegenwoordigd zijn.

Cruciaal is dat burgerparticipatie inclusief en divers is: zorgen dat mensen met verschillende genderidentiteiten, culturele en etnische achtergronden, ‘klasse’, religie, leeftijd, enzovoort, worden uitgenodigd voor de dialoog. Op verschillende plekken in Nederland wordt geëxperimenteerd met verschillende vormen van dialoog. Het besef groeit dat een goede dialoog als voorbereiding op besluiten een cruciaal onderdeel is van beter beleid. En dat een goede dialoog bepaalde kenmerken heeft die bewust in het proces moeten worden gebracht. Denk aan transparantie en concrete afspraken over wat de beleidsconsequenties zijn van gevoerde dialogen. De Nederlandse oud-minister en Earth Charter International adviseur Jan Pronk pleitte voor de drieslag: concretiseren, politiseren en mobiliseren. “Zonder politisering blijft het bij praten en dat leidt tot teleurstelling bij groepen die zich niet gehoord voelen.”

Het goede nieuws is dat er een burgerberaad over klimaatverandering is gestart, met een mandaat van de Tweede Kamer. De uitkomsten zullen in 2025 worden gepresenteerd.

Integratie van toekomstige generaties in besluitvorming

Dit is het uitgangspunt voor toekomstbestendig beleid. Niet met een horizon van 15 jaar, maar met een horizon van 7 generaties vooruit.

Vraag mensen wat zij belangrijk vinden voor hun eigen ‘nalatenschap’, dan wordt vaak verwezen naar wat we onze kinderen en kleinkinderen toewensen. Of naar het mooier achterlaten van de wereld dan hoe we haar aantroffen. Het Lab Toekomstige Generaties werkt, samen met een brede groep partners, aan voorstellen om Nederlands beleid te laten toetsen op de effecten voor toekomstige generaties. Dit zou een standaard onderdeel van beleidstoetsing moeten worden. Een Ombudspersoon voor Toekomstige Generaties, naar het voorbeeld van Wales en Hongarije, kan hierop toezien en ongevraagd advies geven.

Verbreding van de democratie

Het voeren van de dialoog is de ene kant van de medaille, het nemen van breed gedragen democratische besluiten is de andere kant. Op elk niveau van besluitvorming moet ruimte zijn voor participatie en vertegenwoordiging vanuit de samenleving. Eén keer in de vier jaar stemmen is niet langer voldoende om recht te doen aan de complexiteit van de samenleving bij het vinden van oplossingen en het creëren van draagvlak. Deze verbreding van de democratie staat nog aan het begin van haar ontwikkeling. Andere mogelijkheden, ook voor het versterken van de Europese democratie, zullen verder besproken moeten worden. Er is enige beweging: er worden experimenten gestart met burgerberaden, kinderparlementen en stakeholderconsultaties. Vooral op het gebied van milieurecht moet nog veel worden geleerd over participatie en is het belangrijk om de kwaliteit van de consultatie te verhogen.

III. Nieuwe en onverwachte samenwerking en partnerschappen

Om vooruit te komen moeten we erkennen dat we, te midden van een prachtige diversiteit aan culturen en levensvormen, één menselijke familie en één Aardegemeenschap zijn met een gemeenschappelijke bestemming. (Earth Charter, Preambule)

Op dit gebied kwamen wij tot de volgende potentiële Earth Charter-gebaseerde indicatoren: nieuwe en onverwachte samenwerking en partnerschappen met jongeren.

III. Nieuwe en onverwachte samenwerking

In vrijwel elke dialoog werd benadrukt dat samenwerking in de context van een integrale benadering essentieel is. Waar we naar zoeken is samenwerking op zo’n manier dat het hele ‘organisatorische ecosysteem’ wordt versterkt. Hiermee bedoelen we alle partijen en individuen die bijdragen aan het versterken van de ethische waarden zoals genoemd in het Earth Charter en het realiseren van de SDG’s. Er is ook behoefte aan nieuwe vormen van samenwerking waarmee de inbreng van verschillende actoren (NGO’s, maatschappelijke uitvoeringsorganisaties, individuen, zelfstandigen, commerciële bedrijven, sociale ondernemingen, overheid) kan worden gefaciliteerd.

Huidige organisatie- en bestuursinstrumenten zijn niet langer toepasbaar. Als we willen dat bedrijven maatschappelijke problemen helpen oplossen, is het belangrijk dat ze kunnen worden ingericht op een manier die daarbij past. Sociale ondernemers vragen om specifieke regels om aan hun missie te kunnen werken, bijvoorbeeld om oplossingen te vinden voor waterschaarste in gebieden met verwoestijning. We kunnen opnieuw kijken naar de organisatiekracht van coöperaties. Deze rechtsvorm is interessant voor diverse sociale en ecologische doelen en coöperaties blijken waardevol om zeer verschillende partijen bij een gemeenschappelijk doel te betrekken. Economy Transformers doet veel werk op dit terrein met het stimuleren van DeelGenootschappen. Een nieuwe organisatievorm die aansluit bij de nieuwe economie, waarbij de eigen verantwoordelijkheid van burgers versterkt wordt. Dit laat zien hoe hybride vormen van privaat/publiek/persoonlijk ethisch ondernemerschap kunnen bijdragen aan verandering.

Partnerschap met jongeren

Jongeren kunnen verandering brengen. Hoe kunnen jonge leiders worden gehoord en opgenomen in partnerschappen voor verandering? En hoe zorgen we ervoor dat ze niet slechts symbolisch worden betrokken? Uit de dialogen: “Als we jongeren aan boord willen, is concrete actie belangrijk. Ze komen niet alleen om erover te praten, het is daarvoor te urgent in hun eigen leven. En er zal echt zichtbare verandering moeten zijn, anders wordt de kloof tussen de generaties te groot. Na de onderhandelingen in Parijs kwamen jongeren op voor echte klimaatverandering. Ze zeggen tegen overheden: je moet doen wat je hebt beloofd. En dat heeft veel veranderd aan de basis van de samenleving. Dat geeft hoop. Veel jonge ondernemers willen bijdragen.”

Hoe zorgen we ervoor dat jonge professionals met goede ideeën en passie niet tegen een muur aanlopen tijdens hun eerste werkervaring? Eigenschappen voor duurzaam leiderschap zijn daarom nodig, zowel bij het huidige senior management als bij de jonge professionals die al vroeg in hun loopbaan met duurzaamheid aan de slag willen. Het opnemen van concrete kwalificaties in vacature- en beoordelingscriteria lijkt een goede stap. Deze eisen (bijvoorbeeld affiniteit met duurzaamheid en beloning voor resultaten op duurzaamheid) kunnen ook goed gelden voor overheids- en politieke functies.

In Nederland worden in verschillende opleidingsprogramma’s stappen gezet om een nieuwe generatie jonge professionals met een duurzame mindset te creëren. Het SDG Professional project is een voorbeeld waarin Worldconnectors, SDG-huizen en het Koninklijk Instituut voor de Tropen samenwerken en stages en kennis aanbieden. Earth Charter International, Cambridge, Erasmus en andere trainers bieden inspirerende programma’s voor duurzaam leiderschap. Een Nederlands initiatief, The Undercover Activist, verzorgt trainingen voor jonge professionals over activisme op de werkvloer.

IV. Economische modellen gebaseerd op inheemse wijsheid en een visie op de mens als onderdeel van de levensgemeenschap

Economische activiteiten zouden op alle niveaus op eerlijke en duurzame wijze menselijke ontwikkeling moeten bevorderen (Earth Charter, Principe 10).

Op dit gebied kwamen wij tot de volgende potentiële Earth Charter-gebaseerde indicatoren: systeemverandering, echte prijsstelling, basisinkomen en eigenaarschap van de energietransitie.

Systeemverandering naar een duurzaam, inclusief en toekomstbestendig systeem.

De meest fundamentele verandering is de noodzaak van systeemverandering, waarbij de doelen en onderliggende waarden van het huidige kapitalistische systeem kritisch worden bevraagd en gedemystificeerd om over te gaan naar een duurzaam, inclusief en toekomstbestendig systeem.

We moeten af van het idee van de mens als ‘homo economicus’ en toewerken naar ‘Indigenomics’; een economie gebaseerd op inheemse wijsheid en het besef dat de ‘onzichtbare hand’ niet geld of kapitaal is, maar de onderlinge verbondenheid van alle levende wezens, waarvan wij mensen deel uitmaken. Het concept Indigenomics is geïntroduceerd door Carol Ann Hilton, lid van de Earth Charter International Council.

SDG-8 over fatsoenlijk werk & economische groei verwijst naar economische groei als indicator voor duurzame ontwikkeling. Dit staat haaks op de principes van ‘indigenomics’ en het Earth Charter. Steeds meer actoren in de samenleving pleiten voor een evenwichtiger set indicatoren waarin welvaart direct wordt gekoppeld aan planetair welzijn. De Bhutanese Gross National Happiness Index laat zien hoe dat eruit kan zien.

Echte prijsstelling

Bedrijven die hun bedrijfsmodel alleen in stand kunnen houden omdat de sociale en milieukosten elders neerkomen, vertegenwoordigen een tanend bedrijfsmodel. Wat zij doen is noch eerlijk noch duurzaam. De True Price Foundation, ontstaan binnen het netwerk van Worldconnectors, werkt hard om duidelijk te maken wat het betekent om te stoppen met het externaliseren van sociale en ecologische kosten van productieprocessen. Dit klinkt nu misschien utopisch, maar de verwachting is dat de echte prijs binnen tien jaar mainstream zal zijn. Investeerders en banken anticiperen hier al op en de-investeren uit bepaalde sectoren. Er circuleren overzichten waarin investeerders nauwkeurig het risicoprofiel van sectoren en het tijdpad om zich terug te trekken aangeven. Vervuilers worden steeds vaker uitgedaagd om te compenseren en consumenten en werknemers eisen steeds vaker duurzaamheid, inclusief echte prijsstelling. Uit de dialogen kwam duidelijk naar voren dat het voor Nederlandse bedrijven urgent is om hun ware gezicht te tonen en echt te staan voor de verbinding tussen herstel en duurzaamheid.

Het huidige economische systeem genereert conflicten, uitsluiting, ongelijkheid en discriminatie en leidt vaak tot verdeelde gemeenschappen en zwakke instituties. Het veranderen van het economisch systeem is een voorwaarde om een cultuur van vrede te weven en sterke, inclusieve organisaties te bouwen.

Basisinkomen

Basisinkomen wordt door steeds meer mensen gezien als een sleutel tot verandering en een nieuw sociaal contract waarin bestaanszekerheid het uitgangspunt is. Bijdragen aan de samenleving door waardevol werk blijft belangrijk, ook met een basisinkomen. Eén van de deelnemers: “Corona toont de ethische en praktische relevantie van fatsoenlijk werk aan. Een groeimodel gebaseerd op niet-fatsoenlijk werk, slechte betaling onder het bestaansminimum, is een kwetsbaar model.”

Hoe kunnen we deze discussie over een vorm van basisinkomen versterken en waar liggen nu de belangrijkste barrières? Deze discussie wordt door veel verschillende kleinere partijen en versnipperd gevoerd. Samenwerking is nodig om tot een gedeelde ambitie en agenda te komen. Het is ook belangrijk om dit perspectief te verbinden aan de toekomst van werk. Ondertussen heeft een groep leden uit ons netwerk het initiatief genomen voor een pilotproject voor een basisinkomen in Nederland.

Eigenaarschap van de energietransitie

De energietransitie heeft nu al grote impact op onze samenleving op korte termijn. Van wie is de energie en de energie-infrastructuur? Een deel van de overgang naar ‘hernieuwbare’ energie vindt plaats met publiek geld en in de publieke ruimte. Burgers moeten en willen betrokken zijn. Maar waar vindt het debat plaats en welke actoren domineren de keuzes? Dit is vooral relevant nu we zien dat grote internationale datacenters gebruikmaken van ‘onze’ duurzame energiebronnen en er mogelijk niet genoeg overblijft voor burgers. Wat is de positie van deze bedrijven, wie verdient eraan, en komen subsidies op de juiste plek terecht? Er zijn ook grote zorgen over de keuzes die in de toekomst bij schaarste of uitval gemaakt moeten worden. Wie beslist wie wat krijgt? Straks blijkt dat de ‘essentiële’ infrastructuur van bijvoorbeeld een datacenter voorrang krijgt boven de rechten van burgers. Er is behoefte aan goede coördinatie van een integraal hernieuwbaar energieplan, waarin ook ontwikkelingen van gemeenschappen die hun energie off-the-grid willen regelen, worden meegenomen. Uit de dialoog: “In ieder geval zal de volgende generatie energie veel meer gedecentraliseerd zijn.”

Conclusie

Bewustzijn omzetten in actie voor een bloeiende Aardegemeenschap is dringend nodig, ook in Nederland.

De twee grootste trends die uit de Nederlandse Dialogen naar voren kwamen, gaan over het veranderen van de basisveronderstellingen onder de huidige economische modellen en het vergroten van inclusieve burgerparticipatie om tot toekomstbestendige oplossingen en besluiten te komen.

Het doel is om de destructieve en degraderende trends die al het leven op Aarde blijven schaden en aantasten, te stoppen. En om het tij te keren en regeneratie te ondersteunen.

Burgers kunnen, juist in het kader van ongewone samenwerkingen, oproepen tot systeemverandering. Tegelijkertijd werken burgers aan de transitie in burgerinitiatieven en lokale gemeenschappen. Het zou helpen als zij kunnen rekenen op een breder draagvlak. Meer mensen en netwerken zijn nodig die hun activiteiten en levensstijl baseren op het ethisch kompas van het Earth Charter. Dit vraagt ook om innerlijke ontwikkelingsvaardigheden en daarom nodigen we iedereen uit om een persoonlijke agenda te formuleren, met het Earth Charter als kompas.

Het is een weerbarstige agenda die we samen moeten aanpakken, zonder de belofte van snelle oplossingen. Het kan diep ingrijpen in patronen en verwachtingen van comfort en kortetermijn-belang, en in de manier waarop individuen, bedrijven en overheden gewend zijn te werken.

Het grootste geschenk dat wij onszelf kunnen geven is om echt te gaan samen werken voor systeemverandering; verbonden te blijven, de dialoog voort te zetten en open te staan voor nieuwe inzichten en levens veranderende ervaringen.
Verandering – het begint bij ons.

Bronnen

• ECI. (2024).The Earth Charter. https://earthcharter.org/read-the-earth-charter/ 
• Swinkels, V. (2020). SDGs Beyond Corona. De olifant in de kamer is de oude economie. Dialoog op Dinsdag. Worldconnectors, Affiliate Earth Charter International Netherlands. 
• Van Reesch, E. and Roerink, A., and Swinkels, V. and Van Driel, R. (Ed.) (2021). SDG Spotlight Netherlands Report. Beyond non-commitment. Make equal opportunities and biodiversity a universal priority. Global Goals Accelerator (Earth Charter Netherlands and Sustainable Dialogue), Ellen van Reesch and Building Change.  
• Hilton, C.A. (2021). Indigenomics. Taking a seat at the Economic table. New Society Publishers.
• Galgani, P. and Woltjer, G. and De Adelhart Toorop, R. and De Groot Ruiz, A. and  Varoucha, A. (2021). Land Use and Change, Biodiversity and Ecosystem Services. True pricing methods for agri-food products. True Price Foundation. 
• Lab Toekomstige Generaties. (2020). Uitspraak in de kwestie Het Waddengebied. https://labtoekomstigegeneraties.nl/kwestie-waddenzee/
• Den Outer, J. (2023). Rechten voor de Natuur. Lemniscaat.
• Rovers, E. (2022). Nu is het aan ons - Oproep tot echte democratie. De Correspondent Uitgevers. 
• Rotmans, J. and Verheijden, M. (2023). Embracing Chaos: How to Deal with a World in Crisis? Emerald Publishing Limited. 
• IDG Community (2024). Inner Development Goals Toolkit. https://idg.tools
• Matthijsen, D, (2022). Vrij, Gelijk & Samenleven. Wegwijzer naar een Mens- en Aardewaardige samenleving